Jeśli posiadasz konto na portalu - zaloguj się, jeśli go nie posiadasz zarejestruj się.
Dudek (Upupa epos)
Systematyka
Rząd: kraskowe (Coraciiformes)
Rodzina: dudki (Upupidae)
Gatunek: Dudek (Upupa epos)
Charakterystyka/ morfologia
Rozpoznanie płci u dudków możliwe jest tylko z bliska. Samica jest nieco mniejsza od samca i ma bardziej stonowane barwy. Na głowie ptaki mają charakterystyczny, rozkładany wachlarzowato w okresie godowym, w sytuacjach zagrożenia i przy odlocie lub lądowaniu, rdzawy, ruchomy czubek. Końcówki piór w czubie czarne. Głowa i szyja rdzawo-brązowe, a spód ciała z podłużnymi i ciemnymi plamami. Plecy i pierś czerwonobrązowe, na czarnych lotkach i sterówkach białe i żółtawe poprzeczne pasy, brzuch i podogonie jasne, dziób długi, cienki, rdzawo brązowy z czarnym końcem i zagięty. Skrzydła szerokie i zaokrąglone. Ma ciemnobrązowe oczy i szare nogi. Jest nieco większy od szpaka i łatwo rozpoznawalny, zwłaszcza w locie, bo jako jedyny europejski ptak łączy w upierzeniu rdzawą, czarną i białą barwę. Zaskoczony obecnością człowieka dudek nie zawsze odlatuje od razu. Czasem nieruchomieje w pozie w której upodabnia się do barwnej jaszczurki. Dzięki swemu upierzeniu w czasie żerowania zlewa się z otoczeniem. W locie przypomina motyla lub nietoperza. Jego lot jest chwiejny z miękkimi, nierównymi uderzeniami, zaokrąglonych i jakby wiotkich skrzydeł. Jednak zwinnie omija przeszkody i zapadając znika z oczu. Rozkładany na kształt wachlarza czubek jest zwykle złożony i drepczący po ziemi dudek okazuje się szczupły i niewielki. Dudki często obserwują często okolicę z wyżej położonych obiektów. Długość ciała: 26-29 cm, rozpiętość skrzydeł 45-48 cm, waga do 0,8 kg
Biotop/ preferencje pokarmowe
W Polsce można go spotkać we wszystkich regionach, zarówno na niżu, jak i w niższych częściach gór, lecz na ogół nie występuje licznie, lokalnie rzadko, szczególnie w górach i na Pobrzeżu Bałtyckim. Większe skupiska dudka spotkamy na Podlasiu, , Mazurach, Pojezierzu Łęczyńsko- Włodawskim oraz nad środkowym Bugiem . Występuje na urozmaiconych terenach rolniczych, gdzie łąki i pastwiska przeplatają się z widnymi lasami liściastymi, alejami drzew w pobliżu rowów i obrzeżami siedzib ludzkich, gdzie siada na wyżej położonych obiektach : budach, kamieniach lub płotach. Preferuje miejsca, gdzie wypasane jest bydło, tam zbiera pokarm. Wybiera tereny suche i ciepłe porośnięte niską roślinnością z sypkim podłożem. Żywi się owadami i ich larwami, które wydobywa długim dziobem z miękkiej ziemi i z odchodów bydła. Są to między innymi: turkuć podjadek , pasikonik ,chrabąszcze , mrówki, muchy, ślimaki, dżdżownice i motyle, rożne larwy ale i żaby oraz jaszczurki. Wyjątkowo zjada miękkie, drobne owoce i nasiona. Żeruje spokojnie chodząc po gołej, piaszczystej lub nisko porośniętej ziemi dziobiąc w glebie. Schwytany za pomocą zakrzywionego dzioba owad, z ziemi lub rośliny, jest miażdżony, następnie podrzucany w górę, łapany do gardła i łykany. W okresie lęgowym dudki zdobywają pokarm w promieniu do 2 km od gniazda. W okresie karmienia piskląt rodzice gromadzą pokarm w dziobie. Wody piją bardzo mało. W czasie żerowania kiwają głową w przód i w tył, potrafią grzebać w ziemi.
Rozwój osobniczy
Pary tworzą tylko na okres lęgowy. Podczas godów ptaki nawołują się i ścigają. Samce w stosunku do siebie są agresywne. Podczas zalotów samiec często podnosi czubek i wachluje ogonem. Miejsce na gniazdo wybierane jest wcześniej. Samiec pokazuje samicy gniazdo, wołając ją. Czasami wchodzi do dziupli i ją nawołuje. Po zaakceptowaniu miejsca przez samicę następuje poznawanie okolicy przez około dwa dni, a następnie budowa gniazda, która trwa od 1 do 14 dni. W końcu samiec woła samicę, ta wychyla się, otwiera dziób, w który samiec wkłada smakołyk. Karmienie samicy przeplatane jest licznymi aktami kopulacji , aż do zniesienia ostatniego jaja. W Polsce przyjmuje się, że rewir pary wyznacza promień 250 m wokół gniazda, co daje około 20 ha. Najczęściej gniazdo znajduje się w obszernej dziupli spróchniałej wierzby , pod korzeniami drzew, w skrzynkach lęgowych, norach skarp i urwisk, zagłębieniach tworzonych przez korzenie, szczelinach skał, stertach kamieni lub w szczelinach budynków, również w opuszczonych domach pod okapem dachu, w przybudówkach i na werandach. Wysokość umieszczania gniazda rzadko przekracza 3 m. Wyściółka w gnieździe nie występuje lub jest bardzo skąpa, złożona z suchych traw, liści, mchu i włosia. Gniazda dudków znane są z nieprzyjemnego zapachu, co wynikać miało z tego, że rodzice rzekomo nie usuwają z niego odchodów piskląt. Prawda jest jednak taka, że młode wypróżniają się przez otwór wlotowy, a przykra woń pochodzi z wydzieliny gruczołu kuprowego samicy i młodych, którą wystrzykują ją na napastnika, gdy czują się zagrożone i chcą go odstraszyć.W ciągu roku wyprowadza jeden - dwa lęgi. W połowie maja składa 4 do 9 jaj w dwudniowych odstępach. Są one zielonkawe lub brązowawe ze słabym połyskiem, bez plam i namazów. Jaja wysiadywane przez okres 15 do 18 dni przez obydwoje rodziców (głównie przez samicę, ponieważ samiec przynosi jej pokarm). Pisklęta, rzekome gniazdowniki, wykluwają się pokryte delikatnym, gęstym białym puchem, dzioby mają z żółtymi nabrzmiałymi zajadami i mocno czerwonym wnętrzem. We wczesnym stadium po wykluciu samiec dostarcza najwięcej pokarmu rzadko wchodząc do dziupli. Karmi młode przy wejściu do dziupli lub podaje pokarm samicy, która sama karmi młode. Gdy pisklęta są starsze, karmią je oboje rodzice. Pisklęta opuszczają gniazdo po 20 do 27 dniach. Kryją się wtedy w zagłębieniach blisko ziemi. Po wylocie z gniazda przebywają z rodzicami około miesiąca, pokarm zaczynają zdobywać już po 6 dniach. Od ptaka dorosłego młode różnią się głównie krótszym dziobem i podobne są do swej matki. Dojrzałość płciową dudki osiągają w 2 roku życia. Zimują w środkowej i północno-zachodniej Afryce na wschód od Sumatry i na południe od Sahary. Odlatują do Afryki w VIII- X, powracają w IV-V.
Status gatunku
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wynika to z braku odpowiednich miejsc do gniazdowania przez wycinanie drzew z dziuplami i coraz bardziej ograniczona dostępność do pokarmu. Stosowanie w rolnictwie pestycydów i intensywna gospodarka rolna sprawiły, że liczba gatunków owadów jadanych przez dudki spada. Jako przyczynę spadku liczebności gatunku podaje się również intensyfikację rolnictwa. Zagrożenie dla dudka stanowią także szpaki, które konkurują z nimi o dziuple.
Przygotowała: Wanda Kula